NAČINI OSVAJANJA SLOBODE I NEZAVISNOSTI ili OD OTPORA DO SLOBODE…

 

 

Pesme pisane u zatvoru Aljube

Donacija Rosaline Ramos i Marie Beatriz Ramos Viegas – Lisabon

Maria Rosalina Fereira Ramos i Maria Beatriz Fereira Ramos Viegas poklonile su Muzeju Aljube neka sećanja na svog oca – Deodata Medeirosa Ramosa – koji je bio zatvoren u zatvoru Aljube 1932 i Caxias 1947 godine.

Deodato Medeiros Ramos rođen je u S. Migelu na Azorima 5 decembra 1909 godine i bio je knjigovođa.

Sestre znaju vrlo malo o otpornosti svog oca, koji je umro veoma rano, pored toga što je uhapšen 1932 jer je podržavao „Madeirasovu pobunu” 1931 godine.

Bio je i istaknuti član Red Relief International-a i 1947 godine vratio se u zatvor, ovoga puta u Caxias, zbog veze sa Pokretom za demokratsko jedinstvo (MUD) i zbog toga što je posebno potpisao zahteve za bolje uslove pomoći zatvorenicima u koncentracionom logoru Tarafal .

Reproducirali smo tri pesme (na portugalskom) koje je u zatvoru Aljube napisao neko za koga Rozalina Ramos i Beatriz Viegas ne znaju, od 14, 15 i 16 novembra 1932 godine, jednu od njih posvećenu njenom ocu, Deodatu Ramosu.

Jedini pomen autorstva je isti potpis koji se pojavljuje u tri pesme, za koje se pretpostavlja da su „M. Leiria”.

Adolfo Correia da Rocha, poznat pod pseudonimom Miguel Torga, rođen je 12 avgusta 1907 u Sao Martinho de Anta, Vila Real.

Prvi put je uhapšen u decembru 1939 u Leiria, nakon objavljivanja „O Quarto Dia“ i „A Criacao do Mundo“, koje su vlasti smatrale neprijatnim svedočenjem o Španskom građanskom ratu.

Pesnik, pripovedač, memoarist, esejista i dramaturg, Torga je bio zatvoren u ćelijama Aljube tri meseca, decembra 1939. Upravo u zatvoru Aljube napisao je neke od svojih pesama, kao što je slučaj “Cancao”, tj. upisan duž hodnika na II spratu Muzeja. Ovako danas (12 avgusta) slavimo njegovo rođenje.

„Nedostaje mu slobode.

Ovo je jedini bol koji boli.

Ali baš zbog toga

Neće više biti ono što je bilo”.

(30.12.1939, Zatvor Aljube)

Cipriano Dourado

Dana 8 februara 1921, rođen je Cipriano Dourado, plastičar, pionir portugalskog graviranja, akvarelista, illustrator, antifašista.

Rođen je u Penhascosou, u Beira Baixa, ali je živeo u Lisabonu gde je ubrzo počeo da radi kao dizajner-litograf i kasnije pohađao večernji kurs u Nacionalnom društvu lepih umetnosti. Učestvovao je na svim opštim izložbama plastičnih umetnosti, obeleženim represijom PIDE i povlačenjem umetničkih dela.

Godine 1949 stažirao je u Academia Livre Grande Chaumiere, u Parizu, a 1953 učestvovao je u ciklusu riže, kolektivnom umetničkom iskustvu koje je okupio u oblastima Ribatejo, Julio Pomar, Lima de Freitas, Rogerio Ribeiro, Antonio Alfredo i Alves Redol. Godine 1956 osnovao je „A Gravura” sa drugim umetnicima, a godinu dana kasnije učestvuje na Tokijskom bijenalu štampe, a takođe je predavao u Umetničkoj školi Antonio Arroio. Bio je član portugalske komunističke partije.

Takođe je sarađivao u periodičnim publikacijama, i to Vertice, Seara Nova, Coloquio-Letras, Cassiopeia-Antology of Poetry and Essay, Tree-Leaves of Poetry; i ilustrovao nekoliko knjiga poezije i proze, kao što je A Paz Inteira, Arminda Rodriguesa; Sedam oda zajedničkog ugla, Orlanda da Coste (uhapšen od strane PIDE u štampi); 20 pesama ljubavi i očajna pesma, Pabla Nerude; Ljubavnik lejdi Četerli, D. H. Laurence.

Cipriano Dourado je preuzeo poziciju militantnog umetnika i inspirisao mnoge druge umetnike da izađu na javnu intervenciju. Filipe Diniz ga se seća kao nekog „sa neverovatnom lakoćom crtanja, ali deo njegove borbe je bio upravo da ometa tu spretnost, pa je reprodukovao veoma složene scenarije, kao što su komadi šume, na primer. Ovo je estetski stav, ali i etički”. Dourado je jedan od vodećih ličnosti u vezi između umetnosti i intervencije.

„Njegov umetnički rad deo je portugalskog neorealističkog estetskog pokreta, koji je neprestano radio u produkciji više stotina dela u oblastima crteža, grafike, slikarstva i akvarela. Njegova linija je rigorozna, okretna i izražajna, a talasasti ritmovi njegovih dela nepogrešivo i poetski izražavaju dve teme koje se najčešće ponavljaju: Žene i Zemlja”.

Augusta Conchiglia na tragovima istočnog fronta

Jednog jesenjeg popodneva, negde u mogućim intervalima pandemije, Maria do Karmo Picarra i Joze Costa Ramos upoznali su me sa Avgustom i njenim fotografijama angolske oslobodilačke borbe.

U Portugalu nikada nismo videli slike onih koji su pružali otpor za oslobođenje svojih zemalja. Kroz Avgustine fotografije prvi put sam videla lica žena i muškaraca koji su bili primorani da uzmu oružje u ruke da osvoje svoju slobodu i nezavisnost. Kada sam otvorila datoteke, bila sam zapanjena snagom tih slika i ubrzo sam shvatila koliko je važno da ih delim sa drugima.

Deljenje priče o italijanskoj fotografkinji koji je odlučila da fotografiše antikolonijalnu borbu, drugu stranu, o ljudima koji se odupiru, o onima koji se bore za nezavisnost, o onima koji udružuju snage u borbi protiv kolonijalizma i osvajanju slobode takođe je misija Muzej otpora i slobode Aljube.

„Kolonijalizam se, u svojim različitim epohama i formulama, sastojao od dominacije nad okupiranim teritorijama, vršene nad njihovim stanovništvom, porobljenim i oštro potisnutim, u mnogim slučajevima sve do njihovog uništenja, sa ciljem da se obezbedi eksploatacija prirodnih i mineralnih resursa. Kolonijalna moć je pokorila ove narode u ime navodne superiornosti bele rase i njene „civilizacione misije”, nametajući ropstvo i prinudni rad. Tek praktično u drugoj polovini XX veka kolonizovani narodi Afrike i Azije počeli su da stiču nezavisnost, gotovo uvek na teškim putevima otpora okupatoru“, stoji na III spratu višegodišnje izložbe muzeja.

Dana 4 februara 1961, zatvori i policijske stanice u Luandi su napadnuti da bi se oslobodili politički zatvorenici. Od 15 marta, masakri nad naseljenicima i njihovim zaposlenima na farmama i selima severozapadne Angole, koje su izvršili simpatizeri UPA, zapalili su Angolu.

Sedam godina kasnije, Augusta Conchiglia, italijanska fotografkinja, u pratnji Stefano de Stefania, putovaće pet meseci kroz mesta otpora i oslobodilačke borbe Angole, vođeni gerilcima MPLA. Ovo su fotografije koje ćemo imati privilegiju da vidimo na ovoj izložbi, do decembra 2021 godine.

Marii do Karmo, Joseu Costi Ramosu i Augusti Conchiglia, veliko hvala na njihovom otkriću, velikodušnosti i podeli.

Svim ženama i muškarcima koji su se borili protiv kolonijalizma, za nezavisnost i slobodu, ovo je jednostavna počast Muzeju otpora i slobode Aljube.

U aprilu 1968, italijanska novinarka Augusta Conchiglia (1948) tajno je ušla u Angolu da zajedno sa režiserom Stefanom de Stefaniem (1929) izveštava o tekućoj oslobodilačkoj borbi. Do septembra, vođeni gerilcima Narodnog pokreta za oslobođenje Angole (MPLA), prešli su stotine kilometara u oslobođenim zonama Moxicoa.

Sa dva Nikon F-a, Augusta Conchiglia je snimila hiljade slika, od kojih je mali deo objavljen u Guerra di Popolo u Angoli / Guerre du Peuple en Angola (1969), albumu malog formata, sa italijanskim i švajcarsko-francuskim izdanjima – Lerici , u Italiji, a u Švajcarskoj, od strane MSACP -, čiji podnaslov jasno pokazuje da je to bila fotografska reportaža napravljena sa gerilcima MPLA.

Kustosi Maria do Carmo Picarra i Jose da Costa Ramos, Augusta Conchiglia na tragovima istočnog fronta – Slike (i zvuci) oslobodilačke borbe u Angoli predstavlja mnoge slike reprodukovane u onome što se smatra prvim fotografskim albumom od strane nekoga izvan Afričke oslobodilačke borbe. Objavljene na inicijativu Associazione per i Rapporti com i Movimenti Africani di Liberazione (ARMAL), osnovane u Italiji 1968 godine, mnoge fotografije su preoblikovane kako bi se poboljšali njihovi efekti i značenje. Analiza preživelih negativa otkriva da su ili reprodukovani bez ili sa samo neznatnim preoblikovanjem, ili su „opsečeni“ da bi, u varijanti koja predviđa „analitičku (filmsku) kameru“ (Gianikian, Ricci Lucchi), stvorila blizine. Oni otkrivaju elemente – kao što je pogled – i čine ekspresivnijim i značajnijim detaljima, kako ljudskih lica i tela, tako i integracije ljudi u pejzaž.

Za ovu izložbu u Muzeju Aljube – Otpor i sloboda – čija je direktorka Rita Rato sa oduševljenjem pozdravila ideju da se po prvi put predstavi izbor fotografija Auguste Conchiglia, digitalizirali smo, uz najviši mogući kvalitet, više od hiljadu postojeći crno-beli negativi – za 50 godina neki su izgubljeni. U štampi smo vratili originalne okvire fotografijama, sublimirajući više humanizam u slikama, a manje podređenost istih militantnoj svrsi, koja je evidentna koja leži u osnovi njenog uzimanja, a posebno kasnije upotrebe, kako u pomenutom albumu tako i u plakatima, koricama knjiga itd. Pored toga, ikoničnim slikama smo dodali i druge neobjavljene, otkrivajući kvalitet i senzibilitet pogleda autora.

Uprkos tvrdoći puteva, nestašici hrane – koja je nastala kao posledica rata, uništenjem postojeće stoke od strane portugalske vojske i upotrebom defolijanata –, retkost medicinske pomoći i trajni rizik od vojnih napada, prolazak Augusta Conchiglia u makiji nije bila određena ubrzanjem kretanja, već hitnošću fiksiranja svakodnevnog života u oslobođenim zonama. Intuicija i senzibilitet su očigledni – slike označavaju kvalitet odnosa sa fotografisanim ljudima i nastojanje da se otkriju svi aspekti borbe koja je u toku. Iako je reportaža uokvirena militantnošću autora, ona ističe portrete i fiksiranje situacija, jednostavnih ili ometajućih, svakodnevnog života gerilaca i naroda u kontekstu borbe. Priručnici za opismenjavanje, oružje jednog i drugog (takođe za obradu polja); održavanje istih; njihova upotreba(e) i integracija gestova – od njihovog značaja – u kolektivnom pokretu zajednice koja se bori za opstanak i oslobođenje, ali u kojoj, ipak, Conchiglia ne prestaje da gleda na ljude u njihovoj posebnosti. Ona to takođe čini kada glumi Agostinho Neto. Ona ga ne hvata u pozi; ona ga prikazuje i kada govori i kada gleda predstavu kolonijalnog nasilja nad Angolcima. Pogled na Neto se ne razlikuje od onog na „Inga“ Ingles, koja je postala generalni sekretar Angolske ženske organizacije, ili na ženu koja, na teritoriji sa ogromnom stopom smrtnosti novorođenčadi, akumulira sve brige sveta namršteno, dok beba mirno spava u njenim rukama.

Fotografsko putovanje kroz oslobođene zone

Guerra di Popolo in Angola / Guerre du Peuple en Angola otvara predgovor intelektualke Jouce Lussu, italijanskog prevodioca poezije Agostinhoa Netoa. Lussu je živela u Lisabonu 1941 u okviru aktivnosti italijanskog pokreta otpora. Njena antifašistička borba uključivala je antikolonijalizam. U tom okviru upoznala je Netovu poeziju. Vratila se u Lisabon dvadeset godina kasnije sa ugovorom da u Italiji objavi delo Neta, tada zatvorenog u Aljubeu. Lussu je bezuspešno tražila audijenciju kod Neta od Homera de Oliveire Matosa, direktora PIDE. Preko Marie Eugenie Neto je dobio neke odgovore, pored neobjavljenih pesama.

Lussu je bila ta koja je podstakla Conchiglia i de Stefania, direktora RAI programa, da izveštavaju o borbi u Angoli, tada gotovo nepoznatoj na Zapadu.

Nakon napuštanja Rima januara 1968 godine, Conchiglia i de Stefani su izveštavali za italijansku televiziju u Egiptu i Zambiji, da podrže projekat Angole – RAI nije mogao da zaštiti ilegalni ulazak u tadašnju portugalsku koloniju – pre nego što su stigli u Tanzaniju, u Dar es Salaam, gde je deo rukovodstva MPLA je bila zasnovana. Od Neta, Danijela Chipende i Josea Condessa de Carvalhoa („Joka Toka“) dobili su okvir političke i društvene situacije. Definisano je u kojim zonama će registrovati napredovanje borbe, predviđajući moguće snimanje ratnih dejstava protiv portugalske vojske.

Iz Lusake, u Zambiji, kombijem su krenuli ka angolskoj granici. Putovanje, na kraju kišne sezone, bio je prvi pokazatelj da će fizički napor biti konstantan. Dva dana kasnije stigli su, noću, u graničnu bazu Kassamba. Umor je ustupio mesto emocijama sa izgledom za ulazak u „slobodnu Angolu”. Tridesetak gerilaca kojima je komandovao „Joka Toka“ krenulo je na put, pešice, sa Conchiglia i de Stefaniem, do Cazomboa i kasnije do baza Mandume II i III. Nedeljama su u Mandume III intervjuisali, fotografisali i snimali neke komandante: Filipe Floribert „Monimambo“, Iko Carreira, Ciel da Conseisao „Gato“, kao i „Joka Toka“.

Najvažnije baze su imale ambulante i osnovne škole za pionire. Najstariji od njih su prošli vojnu obuku naoružani palicama, koje su zamenile oskudne puške. Nedaleko su bila naselja, izmeštena sa tradicionalnih čistina, kamuflirana u žbunju, izbegavajući vazdušno izviđanje i portugalske napade. Novinari su dokumentovali sastanke između gerilaca i stanovništva uz posredovanje prevodilaca koji govore Tchokuwe i Luvale – često je bilo neophodno da se reše pitanja vezana za plugove. Snimali su i sednice politizacije koje su održavale gerilske poglavice jer je stvaranje veza jedinstva bilo prioritet. Ideja nacije je tada bila apstrakcija za one koji su se pitali kakvo će poboljšanje njeno nastanak doneti životu svakog pojedinca. Ogromna raznolikost ljudi iz raznih krajeva teritorije se i kulturološki prevela, a otkrila se u igrama i dramama koje su oživljavale život, teško, u makiji.

Druga etapa putovanja – napravljena noću, na otvorenom, kroz savanu, uključujući prelaze laguna nastalih od jake kiše u kanuima – odvela ih je u zonu C, u regionu Lumbala-N'guimbo, južno od Istočni front, gde je od 22 do 25 avgusta održana prva konferencija regionalnih delegata u oslobođenim zonama, uz prisustvo Agostinhoa Netoa i gosta Aqino de Bragancae. Prisustvovali su i drugi istorijski lideri MPLA, uključujući Anibala de Meloa, Americo Boavida i „Dino Matrossea“. Lokacija je bila nedaleko od puta kojim je portugalska vojska snabdevala jednu od svojih kasarni, pa su planirane zasede MPLA, koje će dokumentovati de Stefani i Conchiglia. Uzastopni dani čekanja nisu ispunili ovo očekivanje, ali su omogućili razgovore sa gerilcima kako bi se procenilo kakve nade imaju za život nakon sticanja nezavisnosti.

Zvuci borbe

U ovom prvom putovanju, nekoliko vrsta ploča je prikupljeno na magnetnoj traci i kasnije objavljeno od strane ARMAL-a sa Edizioni del Gallo-om, u LP Angola Chiama, koji na koricama ispod crvene pozadine ima sliku Auguste Conchiglia, nekih nastupa – rekonstrukcija zasede na portugalskoj koloni tokom dramatizacije oslobodilačke borbe i predstavljanje demonstracija koje su se odigrale u vreme Netovog hapšenja -, saslušanje portugalskog zatvorenika, apel portugalskog dezertera na programu „ Glas borca Angole” na Radio Tanzaniji, diskusija o planu operacije. Na drugoj strani diska nalaze se zvučni zapisi igara, borbenih pesama, svedočenja dva seljaka i jedne seljanke (o značaju, za MPLA, uloge žene u borbi), susreta sa stanovništvom i kursa revolucionarne nastave u oslobođenim zonama. Izbor ovih snimaka dijaloga na izložbi sa sekvencama slika ili sa određenim fotografijama, koji omogućavaju mentalnu montažu koju su Conchiglia i de Stefani objektivizirali u prvoj verziji snimljenog materijala, napravljen je za projekciju na Panafrican Festivalu u Alžiru 1969 kasnije nestao.

Godine 1970 Conchiglia i de Stefani su tajno ponovo ušli u oslobođene zone u Angoli, u pratnji male grupe u kojoj je bio Lionello Massobrio. Nameravali su da naprave film u boji o borbi MPLA. Nesporazum između tima je, međutim, doveo do toga da je duo napravio, crno-belo, A Proposito dell'Angola – napravljen kolektivno, ali se pripisuje Stefanu di Stefaniu i čije sam mesto boravka od tada locirala u Istituto Luce-Cinecitta – koji kombinuje slike snimljen 1968 sa drugima iz 1970. Putovanje je takođe rezultiralo objavljivanjem druge knjige u Italiji sa istim imenom kao i film.

Disk Angola Chiama uključuje knjižicu sa pismom Agostinhoa Netoa, 30 jula 1969 godine, u vezi sa nedavnom priznanjem, od strane Afričkog komiteta za oslobođenje, MPLA kao jedinog legitimnog i reprezentativnog pokreta interesa stanovništva u pogledu težnji za nezavisnost. Ova okolnost je uokvirila organizaciju mnogih događaja i inicijativa koje je novinarski dvojac snimio. Od međunarodnog priznanja došlo je do povećanja odgovornosti i u ovom periodu podsticano je opismenjavanje, političko obrazovanje naroda i gerilaca, organizovanje proizvodnje hrane i sprovođenje radio-komunikacija, a utvrđena je i strategija uspostavljanja međunarodnih političkih odnosa. To je ova faza velike dinamike MPLA, dakle, ona koju je fotografski dokumentovala Augusta Conchiglia.

Slike Auguste Conchigliae – koje je, uz zasluge, koristila Sarah Maldoror, u završnim špicama prvog kratkog filma Monangambe (1968), i Willijam Klein u Festivalu Panafricain d’Alger (1969) – predstavljaju ikonografiju borbe protiv portugalskog kolonijalizma. Nakon nezavisnosti Angole, često su korišćeni bez priznanja njihovog autora. Ova izložba je i čin restitucije, u smislu da svojim slikama projektuje ime autorke.

 

Izvor: https://www.museudoaljube.pt/en/?s=poems

(prevod sa engleskog)