KAKO SU ŽIVELI STARI GRCI…

 

Kako su živeli stari Grci u praistoriji?... Kako je nastala Atinska država?... Kako je nastala nova biljka samoniklica, tzv. drevna demokratija?… Kako se živelo u Atinskoj državi?...

I Grci su, slično ili gotovo isto kao i Indijanci Irokezi u Ameriici imali svoj gens, svoju fratriju (bratstvo), svoje pleme, svoj savez plemena, ali onda su Grci uspeli da odu još dalje, u tzv. svoje herojsko doba, te da se približe na sami prag naše civilizacije. Kod Grka grupni brak polagano nestaje, te kod njih nema prisustva matrijarhata kao kod Indijanaca Irokeza, već samo patrijarhat. Kod Grka devojke su se ipak udavale unutar svoga klana, kako se imanje ne bi dalje rasipalo...

Grci su imali, te održavali svoje religiozne svetkvine, poštovali svoje mnoge bogove, imali svoje sveštenike .Grci takođe imaju groblja ili zajedničko mesto gde sahranjuju svoje mrtve. Kod Grka važilo je “uzajamno pravo naseđivanja”, kao i “uzajamna obaveza na pomoć, zaštitu i potporu u slučaju nasilja”, itd...

I Grci su poznavali krvnu osvetu, a pred sudovima mogli su da progone ubice, a kako Marks veli i Grci su dakle bili divljaci. Svaki klan imao je svog starešinu (svog arhonta), i dodaje da su klanovi (gensovi) ipak mnogo, mnogo stariji od grčke mitologije (mitologija nastaje iz gensa, a one obratno!). Kod Grka postojao je i Atinski zakon. O fratriji govorio je i Homer kroz svoja mnoga epska dela. Fratrija je mogla da progoni ubice, održavala je svoje svetkovine, posedovala svoje svetinje. Imali su svoje starešine koji su se zvali “phratriarchos”. Imali su svoju skupštinu, pravo donošenja odluka, kao i sudsku i upravnu vlast…

Nekoliko združenih fratrija obrazovalo je dalje pleme. U Atici su živela ukupno 4 plemena, a svako pleme je imalo po 3 fratrije, a svaka fratrija je imala po 30 klanova ili gensova. Ima li su jedan “opšti prozni jezik”. Homer govori o grčkim plemenima koja se ujedinjuju zatim u male narode, a oni su živeli u gradovima koji su bili opasani zidinama kao bedemima i utvrđenjima. Počinje porast stanovništva, te sve više ima stočnih stada. Bave se zemljoradnjom i zanatima, a to je dovelo do imovinske nejednakosti i do izdvajanja aristokratskog elementa unutar “drevne demokratije” koja je bila biljka samoniklica. Mali narodi neprekidno vode međusobne ratove, ratujući jedni protiv drugih, jer žele da osvoje nove predele, žele što veći ratni plen. Grci su dakle imali ropski sistem, robove, koje su iz rata dovodili kao svoje zarobljenike…

Mala plemena su bila uređena tako što su imali veće (bule) kao stalni izraz vlasti. U veću su sedele starešine klanova, a Dionis je kasnije govori da u veće počinje ulaziti i aristokratija ili ugledna lica zvani “kratistoi”. Konačnu odluku o najbitnijim pitanjima davalo je veće. Kad nastane dražava, veće će postati senat...

Grci su imali skupštine ili agore, koje su bile suverene, koje je sazivalo veće, i tu se odlučivalo o najvažnijim poslovima, a pravo reči imao je svaki čovek, ali ne i žene. Odluke se izglasavaju podizanjem ruku ili aklamacijom (tj. burnim odobravanjem i klicanjem, pokazivanjem oduševljenja)...

Svi odrasli ljudi u plemenu bili su ratnici, a drevna demokratija kao nova biljka samoniklica, trebala je tek da procveta. Grci su imali svoje vojskovođe koji su se zvali “basilesu”. Bio je to početak zametanja “budućeg naslednog vođstva ili monarhije”, a Engels još veli: ”…kod Grka (je) bazileus morao biti izabran od naroda, ili bar potvrđen od njegovih priznatih organa – veća ili agore, kao što je to važilo za rimskog “kralja” (rex-a)”…

Grci u ratu imaju jednog vrhovnog vojskovođu kome su pokorni i poslušni, a to je tzv. “vojna demokratija”. Svaki gens ili klan izvodio je svoje poreklo od nekog grčkog boga. Bazileus (kralj) ima vojnu, svešteničku i sudsku nadležnost, te je on 3 u 1, i vojskovođa, i prvosveštenik i sudija. Grci su vodili ratove između sebe, a sve zbog sticanja bogatstva i ratnog plena kao što su stokea i robovi, a otimalo se u ratnim pohodima sve isključivo nasilnim putem, a najviše dobro po Grcima toga doba bilo je samo sticanje slave i bogatstva, a otimanje je zato bilo među njima opravdano. I tako je kod Grka nastala privatna svojina, a to je sve dalje pocepalo i rascepkalo ljude na klase, na čak dve klase, na bogate koji eksploatišu siromašnu nižu klasu i koji nad siromašnima samo vladaju. Tako se rodila dakle ustanova nazvana Atinska država…

Ali, pre nego se bogato i slobodno zaživelo unutar Atinske države, radilo se prvo na preobražaju njenog državnog uređenja, tako što su uvedeni novi organi vlasti. I tako je nova vlast postala naoružana, i mogla je da se okrene kad ustreba protiv svog sopstvenog naroda, i vlast je još mogla da se zloupotrebi. Atinjani su u svom herojskom dobu imali narodnu skupštinu, narodno veće i bazileusa. Bila je prisutna svojina i već se trgovalo robnim razmenama, a trgovalo se u naturi, žitom, vinom, uljem. Zemljište se ne samo kupovalo, već i prodavalo. Prisutna je i zemljoradnja, kao i mnogi zanati, zatim trgovina, pomorstvo. Došlo je do mešavine stavnovništva svih slojeva…

Tezej je uveo centralnu upravu u Atini, a plemena su se stopila u jedan jedinstven narod, zahvaljujući čemu nastaje tzv. “opšte atinsko narodno pravo”. Sada atinski građanin ima svoja građanska prava, svoju pravnu zaštitu. Tezeju se pripisuje podela naroda na 3 klase,  na eupatride (plemiće), geomore (zemljoradnike) i demijurge (zanatlije), gde samo plemići imaju isključivo pravo na zvanje. Stvara se dakle jedna malobrojna povlašćena klasa. Počela je da narasta moć plemstva, te 600 godine pre naše ere bilo je nepodnošljivo teško stanje, jer su novac i zelenaštvo (kamate) ugušili atinsku građansku slobodu i drevnu demokratiju. U Atini je glavni centar plemstva. Prisutna je i pojava gusara, zahvaljujući kojima se bogati plemstvo. Novčana privreda postaje kiselina koja razjeda stari tradicionalni način života unutar seoskih opština. Imali su naturalnu privredu. Ali, seljak propada, mueče ga hipoteke, dugovi, zajmovi, kamate (a hipoteke su inače izmislili Atinjani). Plemstvo je izgradilo novo običajno pravo po kome se seljak samo još više eksploatiše. Zemlja se davala pod zakup. Seljaci gube svoja imanja koja su pod hipotekama. Plemstvo se bogati, a seljak postaje zakupac na svom bivšem imanju, koje je pod pritiskom hipoteke ili kamate morao da izgubi. I tako je seljak živeo od 1/6 prinosa svoga rada, a sa 5/6 plaća zakup novom plemićkom novom vlasniku.To nije bilo nikako dovoljno, pa je seljak morao da prodaje svoju vlastitu decu kao roblje, čak i da ih proda u inostranstvo. A kad ne može da otplati svoj dug, seljak je sam mogao da bude prodat kao rob. Ovo je doprinelo osvitu naše civilizacije...

Indijanci Irokezi su bili vladaoci svoje sopstvene proizvodnje, što Grci dakle nisu, a Indijanci su još znali kako da obezbede sredstva za preživljavanje. Kod Grka proizvod se pretvorio u robu (robna razmena). Povlašćeni pojedinci postaju zemljoposednici. Javlja se i novac, koji postaje moćna sila pred kojom će se saginjati čitavo atinsko društvo. Došla je tako vladavina novca, a zelenaštvo se nije moglo ničim ukinuti, zaustaviti. Dolazi do napretka industrije i do razvoja sobraćaja. Povećava se samo broj robova. Atina postaje stecište mnogih stranaca zahvaljujući razvoju trgovine. No, stranci su u Atini lako sticali novac…

Dražva se neprimetno razvijala. Stvoreni su organi koji štite interese. Atina postaje pomorska oružana sila. Osnivaju se teritorijalni srezovi, najpre 12 unutar svakog plemena. Stvorena je javna vlast, a narod je podeljen, ne više po srodstvu, već po ”zajedničkom mestu prebivanja”. Donet je Solonov ustav i reforma 594 godine pre naše ere. I tako je otvoren i prokrčen put svim budućim političkim revolucijama. Solonova revolucija je sve dugove samo proglasila nevažećim i ništavnim. U Atini je bilo zabranjeno posle toga sklapati ugovor o zajmu, utvrđeno je tačno koliko neko najviše zemlje može posedovati kao pojedinac, a što je trebalo da kontroliše sve pohlepne i nezasite plemiće...

Izvedene su i neke ustavne promene. Veće je dobilo veći broj članova čak 400, a po100 ih je dolazilo iz svakog plemena. Solon je podelio građane na 4 klase, a delio ih je prema imanjima i prema prihodu. Četvrta klasa je najniža klasa, a ona ima samo pravo govora i glasa u narodnoj skupštini. Četvrta klasa je imala većinu među izabranim činovnicima. Najviše zvanje imala je samo prva klasa. Povlastice imaju samo bogati, pa ipak narod Atine ima moć prilikom odlučivanja. Iz prve dve klase regrutuje se konjica, iz treće teška pešadija, a iz četvrte laka neoklopljena pešadija ili moranrica, koja je najverovatnije bila plaćena…

U ustavu se nalazio sada i jedan novi element, a to je privatna svojina. Tek od Aristida sva zvanja dostupna su svim građanima. Dolazi do razvoja umetničih zanata, ali se u te svrhe koristi rad robova najviše. Narod postaje ubrzo prosvećen. Robovi su sada uzimani samo izvan Atine. Bogatstvo sve više narasta, ali bogati se samo sloj industrijalaca i trgovaca. U Atini žive mnogi useljenici koji imaju status građanina, ali ne pripadaju ni jednoj rodovskoj zajednici. Strani useljenici imaju samo pravo zaštite. U atini su živeli tzv. meteci-stranci koji imaju ličnu slobodu, ali su kao stranci ipak obespravljeni, jer ne primaju se u državnu službu, ne učestvuju u skupštini, nemaju imovinu, a oni su ili trgovci ili zanatlije. Meteci plaćaju samo porez, a vlastima se mogu obratiti jedino da ih ova zaštiti kao svoje punopravne građane…

Dolazi zatim do nastanka stranačkih borbi, a plemstvo opet teži da povrati stari sjaj izgubljenih povlastica. Plemiće će opet oslabiti Klistenova revolucija iz 509 godine pre naše ere, a njegovi zakoni su dakle ukinuli poslednje ostatke gentilnog (rodovskog) uređenja. Više ništa ne odlučuje rod, već mesto prebivanja, i ne deli se više narod, već se dele samo oblasti. Atika je tako podeljena na 100 opštinskih srezova (dema) u kojima je prisutna samouprava. Demos (građani) biraju svog starešinu zvanog ”demarh”, biraju i blagajnika, i 30 sudija koji sude manje sporove. Imali su svoj hram i svog boga zaštitnika ili svog heroja, i sami biraju svoje sveštenike. Po američkom antropologu i socijalnom filozofu Lewisu H. Morganu ovo je “prototip američke samoupravne gradske opštine”, a Engels dalje veli: “Moderna država u svom najvišem razvoju završava istom jedinicom kojom je počela država pri svom nastanku u Atini”…

Pleme je obrazovalo 10 dema (ili 10 jedinica), a pleme se sada naziva “teritorijalno pleme”, a ono ima pored vojne, čak i političku, kao i samoupravnu vlast. Teritorijalno pleme bira svog starešinu koji je komandant konjice i taksiarha (brigadira) koji je komandant pešadije, i stratega koji komanduje celom armijom. Pleme oprema 5 ratnih brodova sa posadom i ima svog sveca zaštitnika, svog heroja po kome se i zove. Pleme bira po 50 predstavnika u atinsko veće...

Atinskom državom vlada veće koje čini 500 izrabranih iz 10 plemena. U atinskoj skupštini svaki građanin ima pravo pristupa i pravo glasa. Činovnici rade u upravi i sudskoj vlasti. Atina nije imala činovnika iz izvršne vlasti. Novo uređenje primilo je veliki broj useljenika, i slobodnih robova, te tako nastaju privatna udruženja i verske zajedinice. Od rodovskog sistema ostao je na snazi samo još veliki moralni uticaj...

Atina ima narodnu vojsku i mornaricu, koju narod oprema. Policija je bila javna vlast, a Atinjani su imali uz policiju i žandarmeriju sastavljenu od strelaca, pešaka i konjanika, a koju su formirali od robova. Engels piše: ”Slobodnom Atinjaninu bilo je ovo pandurstvo toliko ponižavajuće da je više voleo da ga hapsi naoružan rob nego da se sam ponizi do takvog sramnog dela”…

Dolazi do procvata trgovine i industrije, do klasnih suprotnosti, a taj sukob sada je između robova i slobodnjaka, između zaštićenika i građana. Atina je imala 90 hiljada slobodnih građana, imala je 365 hiljada robova, a 45 hiljada zaštićenika (stranca i oslobođenika). Na svakog građanina Atine dolazilo je po18 robova i više od 2 zaštićenika. Robovi su radili u manufakturama pod nadzorom čuvara. Bogatstvo se nalazilo samo u rukama malog broja ljudi. Slobodne atinske mase su osiromašile toliko, i sada su mase konkurencija samo robovima, a morale su da se dakle mase srožu do svoje konačne propasti, a ta  propast dovelo je u propast i čitavu Atinsku državu. Atinu nije upropastila dakle drevna demokratija, već “ropstvo koje je žigosalo rad slobodnog građanina” - kaže Engels...

Na vlast u Atini 560 godine pre naše ere dolazi osiromašeni aristokrata Pizistrat i on zavodi svoju tiraniju, tj. diktaturu. Njegova vladavina dva puta se prekidala, jer je dva puta bio proteran iz Atine, ali se uporno vraćao svaki put, a njegovog sina Hipiju proterali su takođe. Nakon toga u Atini “robovlasničku demokratiju” zaveo je Klisten. Pizistratova politika bila je naklonjena samo sitnim i srednjim zemljoposednicima, i ona je samo potkopala poziciju rodovskog pelmstva, ali nije dovela ni do ozbiljne promene unutar političke atinske strukture...