NA ILINDAN 2024…

 

 

Dan Ilindan ili 2 avgust 2024, treći putopisni dan, bio je namenjen za mali lokalni predah, ili odmor od nešto naših dužih i širih, zahtevnijih destinacija u široj nam okolini, te se u fokus interesovanja stavilo uz jednodnevni post, sve ono što je moguće pronaći u našoj samoj blizini. Najpre poseta manastiru Rača, a da pomenemo pre toga za neke otkrivanje rakije klekovača, itd.

Manastir Rača podignut je u XIII veku, u vremenskom periodu između 1276 i 1282 godine, a zadužbina je kralja Dragutina Nemanjića, u monaštvu Teoktista. Ktitor račanske zadužbine bio je inače praunuk Nemanjin, i strariji sin kralja Uroša I i Jelene Anžujske. Nasilno je stupio na presto, nakon što je zaratio sa rođenim ocem. Kod grada Jelača pao je sa konja, u blizini svog letnjeg dvorca te posle nesreće 1282 ostao hrom u jednu nogu. Abdicira na saboru u Deževu kod Rasa u korist svoga brata Milutina. Dragutin je bio oženjen Katelinom ugarskom kraljicom, sa kojom je imao sinove Urošica i Vladislava, kao i još 5 ćerki. Na samrti prima monaški čin i dobija monaško ime Teoktist. Bio je strog podvižnik sve do svog upokojenja 1316 godine. Obnovio je manastir Đurđeve Stupove gde je i sahranjen, a što je bila zadužbina njegovo pradede Stefana Nemanje. Sahranjen je u kapeli koju je lično dozidao za vreme pomenute obnove. Njegove svete mošti počivale su u manastiru Đurđevi Stupovi sve do XVI veka, do 1597. Kamena ploča sa njegovog prvobitnog groba nalazi se u manastiru Studenici. Danas je sačuvan samo deo njegovih svetih moštiju, tačnije njegova desna ruka, koja je pre dolaska u manastir Raču počivala u manastiru Visoki Dečani, a potom u manastiru Gradac, a tek od 1996 sveta ruka prepodobnog Teoktista je doneta u Raču, a reč je o nadlaktnoj kosti desne ruke. Njegov praznik slavi se 12 novembra kao praznik Svetog kralja Milutina, prepodobnog Teoktista i majke im Jelene. Dragutin je kao kralj radio na iskorenjivanju jeresi bogumila koji su bili prisutni ne samo u gornjem Podrinju već i u Bosni. Pored manastira Rače Dragutinove zadužbine su još i manastir Tronoša kao i današnja crkva Svetog Ahilija u Arilju, koju je obnovio.

Manastir Rača posvećen je prazniku Hristovog Vaznesenja (hramovna slava) ili Spasovdanu koji se slavi u 40-i dan po Vaskrsu. O Preobraženju, 19 avgusta u Rači se održava narodni sabor i vašar.

Prvi pisani tragovi o manastiru Rača potiču  iz 1516 godine, a taj rukopis se čuva u manastiru Svete Trojice kod Pljevalja. Svoju račansku zadužbinu Dragutin je zidao po ugledu na svoju drugu zadužbinu Svetog Ahilija u Arilju. Manastir Rača pripada raškoj školi, i broji se u ovčarsko-kablarske manastire, a sazidana je od sige. Ali, od Dragutinove prvobitne građevine nisu ostali ti zidovi, već samo temelj.

Manastir Rača je 3 puta paljen. Prvi put Turci zapališe Raču ukraj Drine 1688, u vreme kada kreće velika Seobe Srba preko Save i Dunava u Ugarsku, a pod vođstvom patrijarha Arsenija III Čarnojevića, kada su 1690 pobegli na Frušku goru, zajedno sa njim i monasi račani koji su tamo poneli sve dragocenosti račanske u izbeglištvo. Oni su obnovili manastir Beočin. Obnova Rače počela je 1795, a obnovili su je monasi manastira Tronoše, a 1796 poslovi na obnovi su dovršeni.

Drugo spaljivanje Rače bilo je 1813, opet od strane turaka, a tada je u Raču upao Memšir-aga iz Srebrenice i načinio veliki pokolj monaha te za vreme liturgije na časnoj trpezi preklao račanskog monaha igumana Isaiju i đakona Ignjatija, a danas se u račanskoj riznici  može videti ploča te časne trpeze na kojoj je počinjen pomenuti pokolj. Pošto su im na trpezi svetoj u oltaru odsekli glave, srušili su ikonostas i njihova sveta obezglavljena tela zaplili na sred crkve. Tada su sve zapalili, ne samo zgrade, već su posekli i sav voćnjak.

Druga obnova manastira Rače bila je 1815, koju izvodi sokolski vojvoda Hađži Melentije Stefanović uz pomoću kneza Miloša Obrenovića. Radovi su zavšreni 1835. Grob ovog vojvode nalazi se uz južni zid manastira Rače. Mermerna nadgrobna ploča rad je vajara Grgura Kovačevića, a na ploči stoje uklesana imena 395 ratnika iz račanskog kraja koji su izginuli u vihoru Velikog ili Prvog svetskog rata.

Rača je bila centar književnosti i pismenosti, mesto gde su čuveni račani prepisivači na čelu sa monasima Jerotejem i Kiprijanom račaninom prepisivali stare bogoslužbene knjige, ali i prevodili tekstove. Prepisivali su knjige do XVII veka, jer je to bilo i brže i jeftinije nego štampanje knjiga (prva štamparija pojavila se na Cetinju 1494). Iznad manastirar Rače postojao je skit Svetog Georgija, a danas lokalitet sa izvorom vode Lađevac, od koga postoje samo temelji, mesto gde su nekad radili prepisivači, sve do XVIII veka. Račansko blago, kao i prenos škole, tradicje, odnet je pri Seobi sve do Budima, i Sent Andreje, do Mađarske, itd.

Ikonostas manastira Rače je rad slikara Georgija Bakalovića, a urađen je na lipovoj dasci, 1840, a 2005 ikonostas je očišćen. Freske i živopis uradio je slikar Dimitrije Posniković 1854, a njegov pomogač pri slikanju i živopisanju bio je slikar iz Požarevca Milija Marković. Urađen je u stilu klasicizma - izdužene figure, male šake, mala stopala, široke i talasaste odore, lica dugog nosa, razdeljak po sredini čela, itd.

Godine 1941 u manastir Raču upada major Kening (Kenig), onaj pod čijom komandom su streljani kragujevački đaci. Nemci su tada zlostavljali monahe i opljačkali manastir. Onda su Bugari 1943 zapalili manastirske zgrade na Kaluđerskim Barama na Tari, i poharali Raču.

Zanimljivo je da su svi tragali za Miroslavljevim Jevanđeljem koje se u Drugom svetskom ratu jedno vreme čuvalo u Rači, u oltaru skriveno, a onda je odneto u trezor Narodne banke i tu sačekalo kraj Drugog svetskog rata. Danas se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu, a to je naš najveći spomenik pismenosti iz XII veka, pisano za kneza Miroslava Nemanjinog brata. Jevanđelje je napisao dijak đak Grigorije, a pisano je ručno, guščijim perom, a pisao ga je sa njim još jedan anoniman prepisivač. Krajem XV veka rukopis je ukoričen. Bogato je ukrašen inicijalima. Jevanđelje potom stiže na Hilandar, a na Vaskrs 1896 tamo ga na poklon dobija kralj Aleksandar Obrenović.

Pravo blago račanske riznice danas jeste ustanička zastava iz Prvog srpskog ustanka, a zastava  sokolskog vojvode hadži Melentija Stefanovića, kao i njegova gvozdena ratna kasa dobijena na dar od ruskog cara.

Zvonik manastira Rače podignut je 1849, a u Prvom svetskom ratu austrijanci su poskidali zvona. Danas zvonik poseduje 3 zvona, koja su nabavljenja 1939.

Na Tari postoje manastirski stanovi na Kaluđerskim Barama, a na spratu se nalazi crkvica kapela posvećena Saboru srpskih svetitelja.

Od 1995 osniva se fondacija “Račanska baština” koja svake godine u oktobru mesecu dodeljuje godišnje književne nagrade pod nazivom “Račanska povelja”.

Najveći i najpoznatiji račanski monah bio je počivši patrijarh Pavle, bivši račanski iskušenik Gojko.

Posle duhovnog vrela, vreme da se malo odšeta uzvodno u suton, rečicom Vrelo, na 13-om kilometru od Bajbok Sitija. Ova reka slovi za najkraću evropsku reku i pripisuje joj se dužina od malih, a svega 365 metara zbog čega su je krtako prozvali reka godina, a na koncu ove reke vidan je vodopad koji pada u reku Drinu.

Itd…